شايد بهتر باشد قبل از توضيح شاخص بورس، اندكي به خود بورس بپردازيم. بورس، بازاري براي مبادله بين خريدار و فروشنده است كه در آن سهام شركت‌هاي مختلف خريد و فروش مي‌شود.

واژه «شاخص» ترجمه كلمه انگليسي (Index) است. اين واژه در مفهوم كلي به معناي نماگر يا نشانگر و بيانگر عددي است كه شما با استفاده از آن مي‌توانيد تغييرات ايجاد شده در يك يا چند متغيير را طي يك بازه زماني خاص، مشاهده كنيد. در واقع با بررسي يك شاخص مي‌توانيد وضعيت و نوسانات متغيرهاي مورد بررسي آن شاخص را ببينيد و آموزش بورس ضروري است .

منظور از شاخص بورس چيست؟

شاخص بورس، عددي است كه وضعيت كلي بورس و روند رشد يا افت اين بازار را نشان مي‌دهد. ما در بورس فقط يك شاخص نداريم بلكه چند شاخص مختلف داريم كه هر كدام از آنها وضعيت بورس را از جنبه خاصي به ما نشان مي‌دهند. محاسبه هر كدام از اين شاخص‌ها از طريق فرمول متفاوتي صورت مي‌گيرد.

پس براي تحليل آن بايد بدانيد كاركرد آن شاخص چيست؟

شاخص‌ها معيارهاي مهمي هستند كه پس از ثبت نام بورس  با تحليل و بررسي‌شان مي‌توان از جنبه‌هاي مختلف، وضعيت گذشته و حال بورس را دريافت. در بين اين شاخص‌ها چند شاخص از اهميت بيشتري نزد افراد فعال در بازار بورس برخوردار هستند. در ادامه برخي از اين شاخص‌ها را به شما معرفي مي‎‌كنيم.

در شكل زير، شيوه نمايش برخي از شاخص‌هاي بورس را در سايت بورس مشاهده مي‌كنيد:

شاخص كل بورس چيست؟

اين شاخص همان چيزي است كه هميشه در اخبار و رسانه‌ها از آن به عنوان «شاخص بورس تهران» صحبت مي‌شود. شاخص كل در بين افراد فعال در بازار بورس يكي از پركاربردترين شاخص‌ها به شمار مي‌رود. اين شاخص، بيانگر سطح عمومي قيمت و سود سهام شركت‌هاي پذيرفته شده در بورس است.

به عبارت ديگر، تغييرات شاخص كل، بيانگر ميانگين بازدهي سرمايه گذاران در بورس است. اجازه بدهيد مثالي برايتان بزنيم. فرض كنيد از سهام تمام شركت‌هاي كد بورسي هر كدام يك عددسهم  را مي‌خريد. در اين صورت، تغييرات شاخص كل بورس برابر با ميزان بازدهي سهام شما خواهد بود.

پس اين شاخص، هم تغييرات قيمت سهام و هم سودهاي ساليانه‌اي كه شركت‌ها به شما پرداخت مي‌كنند را محاسبه مي‌كند.

نام ديگر شاخص كل، «شاخص قيمت و بازده نقدي» (TEDPIX) است. نكته‌اي كه هنگام بررسي شاخص بايد به آن توجه كنيد اين است كه ميزان تغييرات شاخص براي ما اهميت دارد نه خود عدد شاخص. مثلا اگر شاخص كل بورس در طي يك سال از عدد ۲۰۰۰۰ به ۳۰۰۰۰ برسد – يعني ۵۰% رشد كند – نشان دهنده اين است كه ميانگين بازدهي بورس طي اين يكسال برابر با ۵۰% بوده است.

طبق فرمول محاسبه شاخص كل، هرچه شركت‌ها بزرگ‌تر باشند – يعني سرمايه بيشتري داشته باشند – تاثير بيشتري روي شاخص كل خواهند داشت.

منظور از شاخص قيمت چيست؟

شاخص قيمت، يكي از اصلي‌ترين شاخص‌هاي بورس است. اين شاخص، بيانگر روند عمومي قيمت سهام همه شركت‌هاي پذيرفته در  بورس اوراق بهادار  است. پس اگر مثلا شاخص قيمت بورس در يك سال، ۲۰ درصد رشد داشته باشد به اين معني است كه سطح عمومي قيمت‌ها در بورس در طول يك سال گذشته به طور متوسط ۲۰ درصد رشد داشته است.

تفاوت عمده اين شاخص با شاخص كل اين است كه در شاخص قيمت، فقط قيمت سهام شركت‌هاي بورسي در فرمول شاخص، مورد محاسبه قرار مي‌گيرد. در صورتي كه در شاخص كل، علاوه بر قيمت، سود پرداختي ساليانه شركت‌ها هم در محاسبه شاخص در نظر گرفته مي‌شود. در اين شاخص نيز مثل شاخص كل، وزن شركت‌ها در تاثير آنها بر شاخص اهميت دارد. يعني هرچه شركت بزرگ‌تر باشد – سرمايه آن بيشتر باشد – تاثير آن بر شاخص قيمت بيشتر است.

شاخص ۵۰ شركت فعال‌تر چيست؟

بورس، هر سه ماه يك بار فهرست شركت‌هاي فعال‌تر را بر اساس ميزان نقد شوندگي – يعني خريد و فروش آسان‌تر و سريع‌تر سهام – سهامشان منتشر مي‌كند. هر شركتي كه سهامش ساده‌تر و سريع‌تر خريد و فروش شود به اصطلاح «نقد شوندگي» بيشتري دارد. شاخص ۵۰ شركت فعال‌تر، تغييرات سطح عمومي قيمت سهام ۵۰ شركتي را نشان مي‌دهد كه سهام آنها از ساير شركت‌ها نقد شونده‌تر هستند.

نگاهي كوتاه به شاخص‌هاي ديگر بورس

شاخص ۳۰ شركت بزرگ: اين شاخص، سطح عمومي قيمت سهام ۳۰ شركت بزرگ را نشان مي‌دهد؛ ۳۰ شركت بزرگي كه ارزش بازار آنها در مقايسه با ساير شركت‌ها بيشتر است. ارزش بازار يك شركت از حاصل ضرب «قيمت روز سهام شركت» در «تعداد سهام آن شركت» به دست مي‌آيد.

شاخص صنعت: منظور از شركت‌هاي صنعتي، شركت‌هايي هستند كه در صنايع مختلف مانند «خودروسازي»، «پتروشيمي»، «فلزات اساسي»، «مخابرات»، «ساختمان» و … فعاليت مي‌كنند. شاخص صنعت، بيانگر سطح عمومي قيمت سهام شركت‌هاي فعال در بخش صنعت است. عملكرد هر كدام از اين صنايع تحت عنوان شاخص جداگانه‌اي مورد بررسي قرار مي‌گيرد. مثلا خودرو، دارو، فلزات اساسي و محصولات شيميايي.

شاخص واسطه گري‌هاي مالي: اين شاخص، عملكرد شركت‌هاي واسطه گري مالي كه فعاليت آنها در حوزه مالي است – مثل هلدينگ‌ها، سرمايه‌گذاري‌ها و ليزينگ‌ها – را نشان مي‌دهد.

شاخص‌هاي ديگري نيز در بورس مورد محاسبه قرار مي‌گيرند كه شايد براي سرمايه گذاران عام بورس كاربرد زيادي نداشته باشند. مي‌توانيد آنها را در مقاله  مطالعه كنيد.

يك نكته مهم در مورد شاخص

درست است كه شاخص، عملكرد و وضعيت بورس را نشان مي‌دهد، اما مثبت يا منفي بودن شاخص هميشه به معني مثبت يا منفي بودن كل بورس نيست. بلكه شاخص، وضعيت كلي بورس را به ما نشان مي‌دهد.

در خيلي از مواقع ممكن است چند شركت بزرگ وزن زيادي – سرمايه و ارزش بازار زيادي – داشته باشند و با مثبت يا منفي شدنشان شاخص كل را مثبت يا منفي كنند.

در حالي كه وضعيت بسياري از شركت‌هاي ديگر متفاوت است. در اين جور مواقع، شاخص هم وزن قيمت يا شاخص كل هم وزن مي‌تواند به شكل بهتري وضعيت كلي بازار را به ما نشان دهد.

چون در شاخص هم وزن، وزن تمام شركت‌هاي بورسي مساوي در نظر گرفته مي‌شود و شركت‌هاي بزرگ نمي‌توانند شاخص را به واسطه سرمايه زيادشان تحت تاثير قرار دهند.